Hayvan davranışlarını araştıran bilim adamları, hayvanların bazı durumlarda tepkilerini bir bütüne değil de, bütünün bazı parçalarına verdiklerini gözlemlemişlerdir. İknanın psikolojisinde Cıaldını (2015) ”Bir bilgiye mekanik olarak tepki verme olayına otomatik davranış veya ‘klik- pırr’ ” denildiğini aktarır.
Verilen bilgileri analiz ederek onlara kontrollü tepki vermek yerine, bu bilgileri kontrol etmeden otomatik tepki verilmesi haline klik-pırr denilir. Bu durumlarda ‘klik-pırr’lar mantıksız düşmanca davranışlara, ya da çok aptalca onaylama davranışlarına neden olabilmektedir. İlginç olan, bu ‘klik pırr’ların bazı durumlarda insanlarda da benzer şekilde işliyor olmasıdır.
Hindiler kokarcaları sevmez. Kurutulmuş bir kokarca yuvalarına yaklaştırıldığında, hindilerin saldırıp gagalayarak onu uzaklaştırdıkları gözlemlenmiştir. Araştırmada, kurutulmuş kokarcanın içine yavru hindilerin ‘glu glu’ sesinin kaydedildiği kasetler konulmuş. Kokarca yavru hindi seslerini çalar şekilde yuvaya yaklaştırıldığında, hindilerin, kokarcayı sevdiği ve kanatlarının altına aldığı gözlemlenmiştir. Kaset sesi kapatıldığında ise anne hindinin tekrar kokarcaya saldırıp onu dışarı attığı görülmüştür. Kendi yavrusu ‘glu glu’ sesini çıkarmıyorsa aynı sonuç onun için de geçerlidir. Yani hindilerin ‘klik- pırr’ ı ‘glu glu’ sesidir.
Erkek ardıç kuşu, bölgesine giren kırmızı tüylü erkek ardıç kuşuna haşince saldırır. Aynı tepkiyi sadece kırmızı tüy yaklaştırıldığında da gösterir. Sadece kırmızı tüye de aynı tepki ile saldırır! Ama diğer kuş, kırmızı tüyü gizlenip getirilirse, O’nun oradaki varlığı ardıç kuşunun umurunda değildir. Ardıç kuşunun ‘klik pırr ‘ı ise kırmızı tüydür.
Ferhunde Muhammed, Afganistan’da Kur’an Yaktı diye linç edildi, öldürüldü, yakıldı. Bu trajedinin sonrası haberler Dünya basınına şöyle yansımıştı. ‘‘Baba Nadir. Camide muska yazarak insanların inançlarıyla oynayan, molla diye adlandırılan bir Afganlıya ‘yaptığının doğru olmadığını’ söylemesi sonrasında bu kişinin dışarıdaki vatandaşlara seslenerek ‘Ferhunde Kur’an yaktı’’ iftirasını attığını söyledi.’’
!..
Son zamanlarda seçim dolayısıyla rastladığım ‘klik pır’lar
‘Taksim kabemizdir.’dedi
‘Camiye ayakkabıyla girdiler ‘
‘Camide içki içtiler’
‘Bunlar Zerdüşt’tür’
‘Ateist aday göstermişler’
‘bunlar bölücü’
‘onlar faşist’
‘Şunlar gerici yobaz’
‘tehditle oy alıyorlar’
…
İnsanlarda da bir şeyi sevmeye ya da o şeye karşı durmaya ikna etmek için klik pırlar bulunur. Bazı uyanık satıcılar, pazarlamacılar, siyasetçiler, toplum mühendisleri; bir düşünceyi, konuyu, durumu ötekileştirmek, kişiyi ya da kitleleri ondan uzak tutup kendisine yakın olmasını sağlamak için bu numaralara başvurmak isteyebilir. Adnan Menderes’i itibarsızlaştırmak için ‘bebek’ ve ‘köpek davası’ ve basının durumu işleyişi buna örnek verilebilir.
Aynı anda bir elini sıcak suya, diğer elini de içinde buz yüzen soğuk suya batırıp bir süre bekletirsen. Sonra iki elini farklı ısılardaki bu sulardan çekip birlikte başka bir kovada bulunan oda sıcaklığındaki suya batırırsan eğer nasıl hissedersin? Oda sıcaklığındaki su; sıcak sudan çıkardığın ele nasıl, soğuk sudan çıkardığın ele nasıl gelir? Burada bir algı yanılsaması vardır…
İşte bunu bilen uyanık satıcılar bu yöntemi kullanır. Mağazada çok pahalı bir elbise ya da ayakkabı vardır. Gereksiz bu pahalılığa İçinden ‘oha’ diyesin gelir.
Kişiye göre ‘oha’ deme rakamları değişir ama örneklendirirsek elbisedeki rakam 1850tl’dir. Tişörtün fiyatı 40 TL. Farkında olmadan 2 tişört alır ve çıkarsın… O pahalı elbise, aslında o tişörtleri satmak için oraya konulmuştur. Öyle ki o tişörtler sana ucuz görünsün… oysa başka yerde o iki tişört 20 liradır.
Bu kazıklanma, darbelerin acılarıyla elbette kıyaslanamaz.
Engellemek ellerindeyken kardeşi kardeşe kırdırıp kaos ortamı yarattıktan sonra, halkların zararlarına kendi çıkarlarına, şu anki %10 barajının da olduğu darbeci bir anayasayı oylatırken halkın %90’ından evet almaları, soğuk ve sıcak su kovalarından elimizi çekip oda sıcaklığındaki suya koyduğumuzdaki aynı algı yanılsamasının mühendisliği olabilir.
Bu durumu sizin zararınıza kendi çıkarları için kullanmak isteyen uyanıklara karşı uyanık olun. Onayladığınız şey sizin gerçekten yararınıza olmayan şeyler olabilir.
Bu tuzaktan kurtulmak için farkına varın. İnsanın ‘klik-pırr’ları var. Birilerini ötekileştirerek sizi kendisine biat ettirmek için kullanmak isteyenlerin farkına varın. Çok değer verdiğiniz şeyi göstererek size sevimli görünmek isteyenlerin. Bunların dışında ki hareketlerine bakın, eylemlerine bakın, hayatlarına bakın… Tek başına bu farkındalık bile aşı gibidir. Verilen bilgiyi analiz edin. Geleceğiniz, hayatınız ve ihtiyaçlarınız için daha sağlıklı kararlar vermenize katkı sağlar.
Şimdi ve gelecekte hepimizin her canlının ve doğanın yararına ve hayrına olan; güzel, demokratik, mutlu bir ülkede sevinçle yaşamaya vesile olan bir seçim sonucu olması dileğiyle…
Uzman Psk. Dan. Mahmut Kızılboğa